Dach to jeden z najważniejszych elementów budynku. Poza ochroną przed wiatrem, słońcem i opadami atmosferycznymi pełni zasadniczą funkcję dekoracyjną – to właśnie dach widać na pierwszy rzut oka, jeszcze przed fasadą. Aby dach stanowił dumne i piękne zwieńczenie, należy wybrać odpowiedni rodzaj pokrycia, najlepiej już na etapie tworzenia projektu architektonicznego.
Tym, co najczęściej determinuje wybór pokrycia dachowego, poza estetyką oczywiście, jest cena. Nie ma w tym nic zdrożnego, o ile tylko inwestor nie zapomina o innych, równie istotnych kwestiach, jak nośność dachu, kąt nachylenia połaci czy lokalizacja. Warto o nich pamiętać już na etapie tworzenia planów budynku, weryfikując jednocześnie, czy swoboda decyzji nie jest czymś ograniczona, np. miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego.
Nośność dachu
Jeśli jest ona dostatecznie duża, wówczas można zastosować ciężkie pokrycia, jak dachówka ceramiczna, cementowa lub strzecha, których metr kwadratowy waży nawet pięćdziesiąt kilogramów. Blachy lub gont bitumiczny dobrze sprawdzą się wszędzie tam, gdzie parametry nośności nie pozwalają na duże obciążenie.
Pochylenie połaci
Dachy płaskie wymagają największej szczelności, ponieważ woda opadowa ma ograniczone możliwości swobodnego spływania. W ich przypadku dobrym rozwiązaniem są papy smołowe lub asfaltowe, zwłaszcza na osnowie z włókna szklanego, zabezpieczone z wierzchu posypką mineralną. Dachy pochylone dają większą możliwość wyboru materiałów. Na te o pochyleniu mniejszym niż 10 stopni można użyć blach płaskich. Przy większym kącie wachlarz możliwości jest znacznie szerszy: począwszy od blach, gontu bitumicznego, przez różnego rodzaju dachówki, aż do pokryć naturalnych, jak strzecha, wióry, gont drewniany lub łupek. Jeśli konstrukcja dachu jest skomplikowana, pełna załamań lub falistości, wówczas lepiej zrezygnować z materiałów oferowanych w dużych arkuszach (np. blach dachowych). Nie dość, że w czasie ich obróbki powstaje ogrom odpadów, to jeszcze one same nie dają się swobodnie układać. Dobrym pomysłem są natomiast mniejsze i łatwe do ułożenia dachówki lub tańszy od nich gont bitumiczny.
Lokalizacja budynku
Tam, gdzie szczególnie często występują silne wiatry, warto użyć pokrycia z gontu bitumicznego lub papy, które są mniej podatne na zerwanie niż dachówki lub duże arkusze blachy. Jeśli dom stoi w miejscu bardzo lub umiarkowanie zacienionym, to sprawdzą się pokrycia odporne na zarastanie przez mchy lub porosty (np. dachówki cementowe lub ceramiczne glazurowane). W takim przypadku nie poleca się natomiast pokryć naturalnych, które są narażone na szybką degradację. Na terenach sprzyjających korozji (głównie nadmorskich lub silnie uprzemysłowionych) należy z kolei zrezygnować z blach, których żywotność w takich warunkach jest krótsza od deklarowanej przez producenta.
Jaki mamy wybór materiałów?
- Blachy
Powszechnie stosowanym materiałem pokryciowym są różnego rodzaju blachy, używane do celów dekarskich już od wielu wieków. Zarezerwowane kiedyś dla najbardziej znamienitych budowli, dzisiaj stosowane są na szeroką skalę w budownictwie jednorodzinnym. Swoją popularność zawdzięczają trzem ważnym cechom: lekkości, wytrzymałości i niepalności.
Najdroższe z nich, wykonane z miedzi, charakteryzuje niezwykła trwałość (nawet 300 lat) oraz atrakcyjny wygląd, zarówno bezpośrednio po położeniu, jak też po latach, kiedy to pokrywają się charakterystyczną, zielonkawą patyną. Blachy miedziane są łączone najczęściej na tzw. rąbek (stojący lub leżący, pojedynczy lub podwójny). Ich położenie wymaga nie tylko dużych umiejętności, ale i czasu. Są lekkie, ważą zaledwie 4,5-5,5 kg/m2.
Tańszą, ale równie atrakcyjną wizualnie alternatywą dla blach miedzianych są blachy cynkowe oraz tytanowo-cynkowe. Ich powierzchnia również się patynuje, zyskując ciemnoszare zabarwienie. Oferowane są w formie arkuszy lub elementów drobnowymiarowych w kształcie prostokąta lub rombu. Nadają się na dach o pełnym deskowaniu. Ich masa wynosi około 4 kg/m2, a trwałość szacowana jest na 50-100 lat.
Dużą popularnością cieszą także blachy stalowe, zabezpieczone ocynkiem, alucynkiem lub pokryte powłokami z tworzyw sztucznych. Występują zarówno w formie płaskiej, jak i formowanej (falistej lub trapezowej), a także jako blachodachówka. Ich masa – w zależności od uformowania powierzchni – waha się od 5 do 10 kg/m2, a trwałość sięga 50 lat.
Rzadziej używane są blachy wykonane ze stopów aluminium, odporne na wodę, ale wrażliwe na wodorotlenki, kwasy beztlenowe lub wodę morską. Ze względu na to, muszą być powlekane powłokami ochronnymi. Są miękkie i łatwo je uszkodzić mechanicznie. Stosowane są głównie na płaskich powierzchniach, opartych na pełnym deskowaniu. Ich trwałość nie przekracza 50 lat, ale są za to najlżejszym pokryciem blaszanym (1,7-3 kg/m2). Znajdują zastosowanie w produkcji blachodachówek. Energochłonny proces ich wytwarzania sprawia, że należą do najdroższych pokryć dachowych.
- Dachówki
Popularnym pokryciem są również, stosowane już od starożytności, dachówki. Swoje powodzenie zawdzięczają przede wszystkim uniwersalności i niepalności. W zależności od materiału, z jakiego są wytwarzane, dzielimy je na ceramiczne lub cementowe. Dostępne są w ogromnej liczbie kolorów, kształtów oraz sposobów wykończenia powierzchni.
Dachówki mają z reguły niewielkie wymiary (szerokość 15-25 cm i długość 25-40 cm), a masa pojedynczej sztuki wynosi od 1,5 do około 4 kg. Są bardzo poręczne, dzięki czemu można ich używać do pokrywania wielopołaciowych dachów i łagodnych krzywizn. Ze względu na duży ciężar wymagają odpowiednio mocnej więźby dachowej. Trwałość pokrycia dachówkowego często przekracza sto lat. Dodatkowo są odporne na promieniowanie UV, uszkodzenia mechaniczne oraz dobrze tłumią hałas.
- Strzecha
Na rynku dostępne są także wracające do łask pokrycia naturalne, a więc np. strzechy słomiane lub trzcinowe o bardzo dobrych właściwościach akustycznych i termoizolacyjnych – przy grubości pokrycia wynoszącej 25-40 cm współczynnik przenikania ciepła wynosi U = 0,17-0,27 W/(m2⋅K). Ich dużą wadą jest jednak łatwopalność, dlatego mimo stosowanej impregnacji, konieczna jest rozwaga w czasie ich użytkowania. Są jednym z najcięższych pokryć o masie dochodzącej nawet do 80 kg/m2 i trwałości sięgającej nawet stu lat. Ich cena nie należy jednak do najniższych.
- Gonty drewniane
Innym pokryciem pochodzenia naturalnego są gonty drewniane, które kiedyś stosowano do krycia dworów, domów góralskich oraz chałup. Współcześnie używane są zazwyczaj w budownictwie stylizowanym. Gonty to wykonane z łupanego drewna iglastego (jodłowego lub świerkowego) deseczki o przekroju wydłużonego trójkąta równoramiennego, długości 40-60 cm, szerokości 6-14 cm z wyżłobionym wpustem wzdłuż grubszej krawędzi. Łupanie zapewnia im odporność na warunki atmosferyczne, której mogą nie mieć gonty cięte maszynowo. Dla zwiększenia trwałości zaleca się ich impregnację, która w przypadku gontów ciętych jest wręcz konieczna. Ich masa to 30-50 kg/m2, a trwałość sięga nawet 50-70 lat.
- Wióry osikowe
Tańszym od strzech i gontów, ale równie efektownym rozwiązaniem, są wióry osikowe. Połać dachu pod pokrycie wiórami może być w pełni odeskowana lub tylko ołacona. Układa się je w kilku przybijanych do poszycia warstwach (zwykle 9). Masa pokrycia o łącznej grubości około 5 cm wynosi niecałe 20 kg/m2, zaś trwałość dobrze ułożonego i zaimpregnowanego pokrycia to około 40 lat.
- Pokrycia bitumiczne
Inną grupą pokryć dachowych są różnego rodzaju papy i gonty bitumiczne. Tradycyjne pokrycie z papy (np. termozgrzewalnej) jest niezastąpione przy kryciu płaskich powierzchni, ale doskonale sprawdza się też przy dachach o skomplikowanych kształtach. Nadaje się do pokrywania dachów o kącie nachylenia połaci od 2º do 90º, a w przypadku gontów bitumicznych od 15º. Papy lekkie (3-15 kg/m2) i odporne na promieniowanie UV. Ich kładzenie przebiega niemalże bezodpadowo. Warto podkreślić, że te produkowane obecnie są znacznie wytrzymalsze od oferowanych przed laty. Wymagają jednak pełnego deskowania. Ich wadą jest palność i niewielka trwałość (szacowana na 10-40 lat).
Ze względu na różnorodność rozwiązań wybór pokrycia dachowego nie jest prosty. Decydując się na konkretne pokrycie, należy uwzględniać zarówno możliwości finansowe, jak i lokalne uwarunkowania (np. plan zagospodarowania przestrzennego, klimat). Dobrze dobrane i prawidłowo położone pokrycie będzie zdobiło i chroniło dom przez wiele lat, zaś źle dobrane stanie się źródłem zgryzot i problemów. I to szybciej niż jesteśmy sobie w stanie wyobrazić.
